Jąkanie jest zaburzeniem mowy, utożsamianym z niepłynnością mówienia, czyli powtarzaniem pojedynczych głosek, sylab, przeciąganiem niektórych dźwięków lub blokowaniem podczas wypowiedzi. Nasilenie jąkania jest zmienne. Płynność wypowiedzi u tej samej osoby zmienia się zależnie od sytuacji lub sposobu formułowania wypowiedzi. Może obejmować pojedyncze, mało dostrzegalne przypadki niepłynności podczas wypowiedzi, przez wyraźnie zauważalne, do ciężkich objawów, które w znacznym stopniu utrudniają komunikację.
Często jąkaniu towarzyszy podwyższone napięcie mięśniowe, które skutkuje występowaniem niezamierzonych współruchów – gestów, mimiki twarzy, tików lub wysiłku podczas mówienia. Zdarza się, że u osób jąkających pojawia się lęk przed mówieniem, co znacząco utrudnia kontakt z innymi ludźmi lub może prowadzić do pewnej izolacji od społeczeństwa – unikania sytuacji, w których to zaburzenie jest bardziej widoczne.
Terapia jąkania obejmuje pracę zarówno nad widocznymi, jak i niewidocznymi objawami, a więc poprawę płynności mowy, obniżenie napięcia mięśniowego oraz eliminację lęku przed mówieniem (logofobię). Dobór odpowiednich metod terapii uzależniony jest od indywidualnych potrzeb danego pacjenta, gdyż obraz i nasilenie objawów jąkania są inne u każdej osoby.
Metody wykorzystywane w terapii jąkania:
✓ Przeciąganie samogłosek. Samogłoski ze względu na swoje cechy charakteryzują się możliwością przeciągania w śpiewaniu lub mówieniu. Śpiewając nie jąkamy się, gdyż w śpiewie samogłoski w naturalny sposób są przedłużone. Dlatego w tej metodzie terapii, typowe dla śpiewu wydłużone brzmienie samogłosek przenosi się na mówienie. W początkowych etapach terapii następuje zwolnienie tempa mówienia, a w miarę utrwalania się płynności można wrócić do zwykłego tempa.
✓ Metoda „Echo”. Jest to metoda, która także polega na spowolnieniu mowy. Pacjent ćwiczy mówienie w sposób zsynchronizowany z własnym echem opóźnionym o 0,1 – 0,2 sek. przy użyciu urządzenia, jakim jest echokorektor. Urządzenie to nagrywa na bieżąco wypowiedź ćwiczącego i odtwarza je z odpowiednim opóźnieniem. W kolejnych etapach terapii pacjent ćwiczy mówienie z tzw. echem zapamiętanym – bez chokorektora, a tylko z wyobrażeniem jego działania. Takie ćwiczenie umożliwia, w miarę postępów terapii, utrwalenie płynności i swobody mówienia oraz kontrolę nad nią.
✓ Metoda Zofii Engiel. Oparta na założeniu, że głównym mechanizmem w jąkaniu jest zaburzenie koordynacji oddechu i mówienia. Polega na wykorzystaniu odpowiednich ruchów rąk, tak przy starcie mowy, jak i w toku mowy, które pozwalają zsynchronizować oddech i mówienie. Z czasem ruchy rąk przestają być potrzebne. Mowa nie ulega spowolnieniu na żadnym z etapów terapii.
✓ Ćwiczenia miękkiego startu mowy. Polega to na uczeniu się nie napinania narządów artykulacyjnych podczas wymawiania głosek zwartych, np. p, b, t, d, k, g, których realizacja jest najczęściej blokowana. Efektem jest obniżenie napięcia mięśni warg, języka, podniebienia miękkiego, co zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia bloku.
✓ Różnorodne techniki relaksacyjne mają na celu wprowadzenie organizmu w stan odprężenia – zmniejszenia napięcia mięśniowego, w tym też artykulatorów, co ułatwia płynne mówienie, eliminowanie współruchów towarzyszących mówieniu. Relaksacja w istotny sposób wpływa na radzenie sobie z lękiem, jaki często odczuwają osoby jąkające się.
✓ Desensybilizacja i desensytyzacja. Obie metody służą stopniowemu oswajaniu się z sytuacjami powodującymi lęk i pogłębiającymi logofobię. Zawsze poprzedzone są relaksacją. Desensybilizacja rozpoczyna się od stworzenia listy nieprzyjemnych, wywołujących jąkanie sytuacji oraz uszeregowaniu ich od najłatwiejszych do najtrudniejszych. Opisy tych sytuacji wprowadzane są do sesji relaksacyjnych, dzięki czemu możliwa jest bezpieczna konfrontacja, dodatkowo łączona ze stanem odprężenia. Desensytyzacja natomiast polega na konfrontacji pacjenta z realnymi sytuacjami. Najpierw przy wsparciu terapeuty, a później bez jego udziału. Tu także zachowana zostaje zasada doboru sytuacji – od najłatwiejszych do najtrudniejszych.